با احتمال فعال شدن دوباره مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های بین‌المللی سازمان ملل علیه ایران، تحلیل‌ها درباره میزان تأثیرگذاری این محدودیت‌ها بر تولید و درآمدهای نفتی ایران متمرکز شده‌اند. در حالی که سه کشور اروپایی (بریتانیا، فرانسه و آلمان) برای بازگرداندن محدودیت‌های تسلیحاتی، مالی و انرژی به دلیل آنچه نقض تعهدات هسته‌ای توسط ایران می‌خوانند، اقدام کرده‌اند؛ بسیاری از کارشناسان بازار انرژی معتقدند که تأثیر عملی این دور از تحریم‌ها بر صادرات نفت ایران محدود خواهد بود.
بازیابی صادرات نفت: درس‌هایی از گذشته
تاریخچه تحریم‌ها نشان می‌دهد که ایران توانسته است حتی در سخت‌ترین شرایط، شبکه پیچیده فروش نفت خود را حفظ کند. پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸، ایران با اتکا به شبکه‌ای از واسطه‌ها، عملیات پنهانی انتقال نفت و خاموش کردن سیستم‌های ردیابی، توانست صادرات نفت خود را که در سال ۲۰۲۰ به ۴۴۴ هزار بشکه در روز رسیده بود، تا سال ۲۰۲۴ به حدود ۱.۵ تا ۱.۶ میلیون بشکه در روز بازیابی کند. در حال حاضر، چین بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران است و اخیراً گزارش‌هایی مبنی بر پیوستن هند به جمع خریداران نیز منتشر شده است.
چالش‌های اجرایی شدن تحریم‌ها
به اعتقاد تحلیلگران، اجرایی شدن کامل تحریم‌ها با موانع جدی روبه‌روست.
- مقاومت بازیگران جهانی: کشورهای همسو با ایران، به‌ویژه چین، هند و روسیه، نقش کلیدی در خنثی کردن فشار تحریم‌ها دارند. روسیه علناً اعلام کرده که از بازگشت تحریم‌ها حمایت نخواهد کرد. چین نیز واردات خود را از سال ۲۰۲۲ به‌طور رسمی گزارش نمی‌کند تا از فشارهای غرب در امان بماند.
- پیچیدگی نظارت: حتی معماران تحریم‌های آمریکا اذعان دارند که نظارت دقیق بر معاملات نفت، خدمات بانکی و فناوری‌های حساس در سطح جهانی برای واشنگتن و متحدانش بسیار چالش‌برانگیز است.
- کانال‌های جایگزین: بهبود روابط ایران با کشورهای منطقه، از جمله امارات و قطر، مسیرهای مالی و تجاری جایگزینی برای تهران ایجاد کرده است.
تبعات اقتصادی و فرصت برای آسیا
با وجود این، فعال شدن مکانیسم ماشه می‌تواند تجارت ایران را در ابعاد دیگر تحت تأثیر قرار دهد. افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل و بیمه، بالا رفتن قیمت محصولات وارداتی در بازار داخلی و تأخیر احتمالی در واردات نهاده‌های تولید، ریسک تلاطم بازار را افزایش می‌دهد.
در سوی مقابل، بازگشت تحریم‌ها به‌طور غیرمستقیم یک فرصت اقتصادی برای خریداران آسیایی ایجاد می‌کند. ایران برای حفظ بازارهای خود مجبور است نفت را با تخفیف بیشتر عرضه کند و این شرایط، سودآوری بیشتری را نصیب پالایشگاه‌های چینی و هندی خواهد کرد و مزیت رقابتی ایران در بازار غیررسمی نفت را حفظ می‌کند.
چشم‌انداز آینده
با در نظر گرفتن تجربه گذشته و مقاومت بازیگران مهم اقتصادی، پیش‌بینی می‌شود که فعال‌سازی مکانیسم ماشه بیشتر از آنکه یک راه‌حل عملی برای کاهش شدید صادرات نفت باشد، یک ابزار حقوقی و سیاسی برای اعمال فشار باقی بماند. همکاری با کشورهای همسو و تدابیر جدید تجاری، احتمالاً تأثیرات اقتصادی تحریم‌ها را مدیریت کرده و ایران می‌تواند جریان صادرات نفتی خود را در سطح قابل‌توجهی حفظ کند.
