افزایش سهم صندوق‌های اهرمی در بازار سرمایه ایران به یک زنگ خطر جدی تبدیل شده است. آمارها نشان می‌دهد که این صندوق‌ها، با سهمی بیش از ۴۰ درصد از کل ارزش صندوق‌های قابل معامله (ETF) در بورس تهران، وضعیت نگران‌کننده‌ای را به وجود آورده‌اند؛ وضعیتی که کاملاً با استانداردهای جهانی متفاوت است. در بازارهای توسعه‌یافته، این نسبت معمولاً حدود یک درصد یا حتی کمتر است. این تفاوت فاحش، ریشه در عوامل متعددی از جمله تورم بالا و ضعف در نظارت دارد.
چرا صندوق‌های اهرمی در ایران تا این حد رشد کرده‌اند؟
صندوق‌های اهرمی به دلیل توانایی‌شان در کسب سودهای بزرگ در روندهای صعودی، برای سرمایه‌گذاران جذاب هستند. با این حال، رشد غیرطبیعی آن‌ها در ایران حاصل چندین عامل است:
- تورم و نوسانات بالا: در شرایط اقتصادی بی‌ثبات و تورم فزاینده، سرمایه‌گذاران به دنبال بازدهی‌هایی بالاتر از نرخ تورم هستند تا ارزش دارایی‌های خود را حفظ کنند. صندوق‌های اهرمی در مقاطعی توانسته‌اند این نیاز را برآورده کنند و به همین دلیل مورد توجه قرار گرفته‌اند.
- نبود تنوع در ابزارها: بازار سرمایه ایران از تنوع کافی در ابزارهای سرمایه‌گذاری بی‌بهره است. عمق کم بازار مشتقه و محدودیت‌های موجود، باعث شده تمرکز معامله‌گران بر صندوق‌های اهرمی افزایش یابد.
- نظارت ضعیف و قوانین غیرشفاف: رشد بی‌رویه و شتابان این صندوق‌ها، تا حدی ناشی از نظارت ناکافی و نبود قوانین سخت‌گیرانه است. در بازارهای جهانی، مقررات سخت‌گیرانه‌تر، از رشد بیش از حد یک ابزار خاص جلوگیری می‌کند.
- فرهنگ سرمایه‌گذاری: برخی از سرمایه‌گذاران عادی، بدون دانش کافی از ماهیت پرریسک این صندوق‌ها، با آن‌ها مانند صندوق‌های سهامی عادی برخورد می‌کنند که این امر در بلندمدت می‌تواند برایشان مشکل‌ساز باشد.
پیامدهای سهم ۴۰ درصدی صندوق‌های اهرمی چیست؟
این وضعیت می‌تواند پیامدهای نامطلوبی برای کل بازار داشته باشد. سهم بالای این صندوق‌ها به معنای ارتباط قوی‌تر نوسانات آن‌ها با کل بازار است. در صورت افت شدید ارزش، ممکن است شاهد فشار فروش گسترده در بازار باشیم که نقدشوندگی این صندوق‌ها را به خطر می‌اندازد. این اتفاق می‌تواند به کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران به ابزارهای نوین بازار منجر شود.
راهکار برون‌رفت از این وضعیت
هرچند رشد صندوق‌های اهرمی می‌تواند نشانه‌ای از بلوغ بازار در پذیرش ابزارهای نوین باشد، اما مدیریت صحیح آن برای جلوگیری از تبدیل شدن این فرصت به تهدید، حیاتی است. راهکارهای پیشنهادی عبارتند از:
- مدیریت دقیق اهرم و توسعه ابزارهای متنوع: با توسعه ابزارهای پوشش ریسک و افزایش تنوع در بازار، سرمایه‌گذاران می‌توانند گزینه‌های بیشتری برای سرمایه‌گذاری داشته باشند.
- آموزش و آگاهی‌بخشی به سرمایه‌گذاران: آموزش عمومی درباره ریسک‌ها و مزایای صندوق‌های اهرمی می‌تواند به تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر سرمایه‌گذاران کمک کند.
- کنترل تورم و ثبات اقتصادی: راهکار اصلی و کلیدی، کنترل تورم و ایجاد ثبات در اقتصاد کلان است. این امر باعث کاهش نوسانات غیراستاندارد در بازار و استفاده منطقی‌تر از ابزارهای مالی جدید خواهد شد.
