مکانیسم «اسنپ‌بک» یا همان «ماشه»، بار دیگر به یکی از مهم‌ترین موضوعات در عرصه سیاست خارجی و اقتصاد ایران تبدیل شده است. این سازوکار حقوقی که در توافق هسته‌ای ایران (برجام) گنجانده شده بود، اکنون سایه سنگینی بر آینده کشور افکنده و سناریوهای متفاوتی را پیش روی ایران قرار داده است.
مکانیسم اسنپ‌بک چیست؟
مکانیسم اسنپ‌بک ابزاری است که در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد طراحی شده است. هدف از آن، بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، بدون نیاز به اجماع یا حتی رأی مثبت شورای امنیت، در صورت نقض تعهدات هسته‌ای از سوی ایران است. آنچه این مکانیسم را منحصربه‌فرد می‌کند، سازوکار «وتوی معکوس» آن است. به این معنا که تنها کافی است یک عضو دائم شورای امنیت، قطعنامه تمدید لغو تحریم‌ها را وتو کند تا تحریم‌ها به شکل خودکار و فوری بازگردند.
این سازوکار در تضاد با روح منشور سازمان ملل متحد است که بر اجماع یا عدم وتو در تصمیم‌گیری‌های شورای امنیت تأکید دارد. اسنپ‌بک به یک کشور، حتی در برابر مخالفت سایر اعضا، اجازه می‌دهد تحریم‌ها را بازگرداند.
سابقه و ابهامات حقوقی اسنپ‌بک
در سال ۲۰۲۰، زمانی که دولت ترامپ، پس از خروج از برجام، تلاش کرد این مکانیسم را فعال کند، با مخالفت گسترده جهانی مواجه شد. بسیاری از کشورها، از جمله اعضای باقی‌مانده در برجام، استدلال کردند که آمریکا به دلیل خروج از توافق، حق استفاده از این مکانیسم را ندارد. در نتیجه، تلاش آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌ها ناموفق ماند.
اما شرایط امروز متفاوت است. در ماه‌های اخیر، برخی از کشورهای اروپایی که همچنان در برجام باقی مانده‌اند، از احتمال فعال‌سازی این سازوکار سخن گفته‌اند. این امر ایران را با چالش‌های حقوقی، سیاسی و به ویژه اقتصادی جدیدی روبه‌رو می‌کند، چرا که این بار احتمالاً فعال‌سازی اسنپ‌بک توسط کشورهایی صورت می‌گیرد که همچنان عضوی از برجام هستند.
سناریوهای محتمل برای فعال‌سازی اسنپ‌بک
تحلیلگران سه سناریوی اصلی را برای اجرای تحریم‌های بازگشتی از طریق مکانیسم اسنپ‌بک پیش‌بینی می‌کنند:
- سناریوی اول: بازگشت نمادین تحریم‌ها. در این حالت، تحریم‌ها به شکلی محدود و با همراهی حداقلی اجرا می‌شوند که فشار جدی بر ایران وارد نخواهند کرد.
- سناریوی دوم: اجرای مؤثرتر با مشارکت اروپا. در این سناریو، کشورهای اروپایی مشارکت فعال‌تری در اجرای تحریم‌ها خواهند داشت و احتمالاً شاهد کاهش همکاری‌های اقتصادی از سوی چین و روسیه نیز خواهیم بود.
- سناریوی سوم: بدترین حالت؛ اجرای کامل و هماهنگ. در این سناریو، همه قدرت‌های جهانی به شکل هماهنگ و کامل به اجرای تحریم‌ها می‌پردازند که می‌تواند پیامدهای اقتصادی و سیاسی بسیار سنگینی برای ایران به همراه داشته باشد. این سناریو می‌تواند فشار اقتصادی شدیدی به ایران وارد کرده و هدف اصلی آن، تغییر رفتار سیاسی ایران و وادار کردن کشور به پذیرش شرایط جدید در مذاکرات آتی باشد.
